Ege Bölgesi’ni İç Anadolu çanağından ayıran dağ kütleleri ortasında, İç Batı Anadolu eşiğindeki Kütahya, görülmeye bedel bir kent. Aizanoi, ‘Anadolu’nun ikinci Efes’i’ olarak nitelendiriliyor. UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne 2012’de dahil edilen ve vilayet merkezine 50 kilometre uzaklıktaki antik kentte hafriyatlar, Kütahya Müze Müdürlüğü’nce sürdürülüyor.
Geçen hafta Afrodit ve Dionysos heykel başlarının bulunmasının akabinde aradığım hafriyat koordinatörü Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Lideri Prof. Dr. Gökhan Coşkun “Antik Yunan’daki çoktanrılı kültürün Roma periyodunda de kıymetini kaybetmeden uzunca mühlet var olduğunu göstermesi açısından önemli bulgular. Elde edilenler, bölgede bir heykel atölyesi olabileceğini düşündürüyor” diyor. Uzun vakittir görmek istediğim antik kenti keşfetmek üzere, Kütahya’ya 57 kilometre uzaklıktaki Çavdarhisar’a yanlışsız çıkıyorum yola…
Kent sarsıntılarla yıkılmış
Anayoldan ayrılıp Aizanoi’a ulaşmak için iki yanı ağaçlıklı, hoş bir yoldan yürümek gerekiyor. En parlak periyodunu 2’nci ve 3’üncü yüzyıllarda yaşayan Aizanoi’nun, Bizans devrinde piskoposluk merkezi olmak dışında, Anadolu’nun en büyük Zeus Tapınağı’nı barındırmak üzere bir ehemmiyeti var. Ayrıyeten büyük bir antik tiyatroyla buna bitişik bir stadion, biri mozaikli olmak üzere iki hamam, ikisi hâlâ kullanılabilir durumda olan beş köprü, antik bir baraj, sütunlu caddeler ve mezar alanları, kentin tarihi kalıntılarından. Su perisi Erato ile efsanevi Kral Arkas’ın birleşmesinden doğduğu rivayet edilen Azan, Kocaçay Irmağı’nın üst kısmındaki bir mağarada yaşarmış. Azan ile ilgili bilgilerimiz hudutlu olsa da Zeus Tapınağı’nın etrafında yapılan hafriyatlarda, MÖ 3000’li yıllara ilişkin hayat izlerine rastlanmış.
Helenistik periyotta Bergama Krallığı’na bağlanan kent, MÖ 133’te Roma egemenliğine girmiş. Bu devirde tahıl, üzüm ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge hudutlarını aşmış. Aizanoi, Erken Bizans periyodunda piskoposluk merkeziyken, 7’nci yüzyıldan itibaren kıymetini yitirmeye başlamış. Tapınak alanı ortaçağda bir hisara dönüştürülmüş. Bölgeyi fetheden Selçuklular, Aizanoi’u Çavdar Tatarlarına emanet etmiş. 13’üncü yüzyıldan sonra da buraya Çavdarhisar denmiş. 1926’da Alman arkeologların başlattığı hafriyat çalışmaları, bugün Türk üniversitelerince aralıklarla sürdürülüyor.
Dünyanın birinci borsası
Anadolu’daki antik kentlerde mermer bloklar üzerinde, ekseriyetle bitki ve ışık motifleri, başta aslan olmak üzere hayvan figürleri sıkça görülürken; burada bayan ve dişi figürlerinin kullanılması, Aizanoi’yi enteresan kılıyor. Oturma sıraları hafif çokgen biçiminde olan stadion’un en geniş kesitini örnekleyen batı tarafında dev bir antik kapı çerçevesi dikkat çekiyor. Stadion’un antik tiyatroya bakan cephesi, mermer kaplı bir duvarla sonlandırılmış. Yarısı yıkılmış, yarısı ayakta olan, ağaçlık ortasına gizlenmiş tiyatronun sahne kısmı, güçlü mermer bezemelerle kaplanmış. Fakat bu nadide yapılar, zelzeleler nedeniyle oturma basamaklarının ortasına yıkıldıkları üzere kalmış.
Bugün Çavdarhisar küçük bir kasaba üzere görünse de Aizanoi, çok büyük ve görkemli bir kentmiş vaktinde. Köy içindeki Senato Binası’nı geçtikten sonra Kemerli Roma Köprüsü’ne ulaşıyorum. Köprünün sağında Çavdaroğulları Etnografya Stant Meskeni gözüme çarpıyor. Dünyanın birinci borsa binası denilen yapının temelleri, biraz ilerideki meydanın ortasında. 4’üncü yüzyılda inşa edilen yapıda Roma pazarlarında satılan malların fiyatları yazıyor.
Tarihin gizemli bahçeleri
Burada tahıldan leopara her şeyin fiyatı belirlenmiş, hatta insanın bile…
Bayan figürleri kullanılması, Aizanoi’yi öbür antik kentlerden farklı kılıyor
Örneğin o vakitler güçlü kuvvetli bir kölenin bedeli iki eşeğe muadil görülmüş. Borsa Binası’nın karşısında Çavdarhisar Eski Pazar Mescidi, çabucak yanında eski bir çeşme dikkatimi çekiyor. Kentin güneybatısında Aizanoi’nin ihtişamını yansıtan Sütunlu Cadde uzanıyor. Burası, birebir vakitte kentin dışındaki Meter Steunene Kutsal Alanı’na açılan törensel yolun başlangıcı. Özetle; tarihin gizemli bahçelerinde gezinmek ve Çavdarhisar’ın eşsiz sadeliğini hissetmek için buraya en az yarım gün ayırın…
EZOP’UN MEMLEKETİ
Masallarıyla ünlü fabl müellifi Ezop’un (Aisopos) Kütahyalı olduğunu biliyor muydunuz? Anadolu’nun en değerli çini ve seramik üretim merkezi olan Kütahya’da görülmeye bedel yer çok. Kaplıcalar, Kütahya Kalesi, Frig Vadisi, Çinili Cami, eski Hükümet Konağı, Germiyan konutları, Kütahya Arkeoloji Müzesi, Çini Müzesi, çini atölyeleri, Dumlupınar Şehitliği, Tavşanlı karaçamları, Domaniç Ormanı ve Gölcük Yaylası bunlardan kimileri.
Hürriyet
