Bilim insanları evvel Covid-19’a yakalanıp iyileşen kimi insanlarda, bu hastalığa yine yakalanmamalarını sağlayan antikorların oluşmadığını tespit etti. Epeyce fazla sayıda kişinin bu durumda olduğu ortaya çıktı. Daha sonra ise birçok hastanın antikor geliştirmesine karşın birkaç ayda bunların kaybolduğu tespit edildi.

Velhasıl, koronavirüs salgınının yayılmasını takip bakımından kıymetli bir gösterge olan antikorlar, bağışık bakımından sanıldığı kadar belirleyici rol oynamıyor olabilir. Uzun devirli korunma açısından T hücreleri değerli olabilir.

T hücreleri bir çeşit bağışıklık hücreleridir ve bedeni istila eden hastalık yapan patojenleri yahut virüsün bulaştığı enfekte hücreleri tespit edip ortadan kaldırmakla vazifelidirler. Bunu, virüsün dış yüzeyindeki proteinlere tutunarak yaparlar. Her T hücresi farklı bir amacı tanıyıp tutunacak biçimde özelleşmiştir. Enfeksiyon sonrasında kanda yıllar boyunca kalabildikleri için bağışıklık sisteminin “uzun devirli hafıza” sistemine yardımcı olup, bedenin daha evvel karşılaştığı bir virüse karşı tesirli bir biçimde reaksiyon vermesini sağlar.

Birçok araştırma, Covid-19’a yakalanmış şahısların, semptom göstersin yahut göstermesin, virüsü amaç alacak T hücrelerine sahip olduğunu ortaya koydu.

Lakin araştırmacılar bir müddet evvel, kimi insanların Covid-19 antikor testleri negatif çıksa da, koronavirüse karşı T hücreleri testinin müspet çıkabildiğini gördü. Bu durum, Covid-19’a karşı geliştirilmiş bir tıp bağışıklığın sanılanın iki katı yaygın olabileceği fikrini doğurdu.

Daha da ilginci, salgın şimdi ortaya çıkmadan evvelki yıllarda alınmış kan örneklerinde yapılan testlerde de, koronavirüsün yüzeyindeki proteinlere tutunacak halde özelleşmiş T hücreleri görüldü. Bu durum, kimi insanların, virüs şimdi insanlara bulaşmadan evvel ona karşı aşikâr bir seviyede direnç geliştirmiş olduğuna işaret ediyordu. Şimdi koronavirüse maruz kalmamış insanların yüzde 40-60’ında bu T hücrelerinin bulunduğu sanılıyor.

Yani T hücreleri Covid-19’a karşı saklı bir bağışıklık kaynağı olabilir.

T hücrelerinin bu derece merkezi bir rol oynaması, yaşlıların koronavirüse yakalanma riskinin neden daha yüksek olduğu sorusuna da açıklık getirebilir.

Ayrıyeten bağışıklık sisteminin hangi ögelerinin daha kıymetli olduğunu bilmek, Covid-19’a karşı aşı ve tedavi uğraşlarını da daha maksatlı hale getirecektir.

Bağışıklığın işleyişi

Londra Üniversitesi King’s College’da immünoloji uzmanı ve Francis Crick Enstitüsü’nde araştırma grubu lideri Profesör Adrian Hayday, T hücreleri için “inanılmaz derecede değerli hücreler” diyor ve yalnızca antikorların kollayıcı olmayacağını belirtiyor.

Olağan bir bağışıklık sistemi, diyelim grip virüsüne karşı reaksiyon gösterirken, birinci savunma sınırı, akyuvarları ve kimyasal ihtar sinyallerini içeren doğal bağışıklık sistemidir. Bu, bedende antikor üretimini tetikler ve antikorlar birkaç hafta sonra oluşmuş olur.

Hayday sonraki süreci şöyle anlatıyor: “Buna paralel olarak, enfeksiyondan 4-5 gün sonra T hücrelerinin harekete geçtiğini görürsünüz; bunlar özel olarak virüs bulaşmış hücreleri tespit eder.” T hücreleri yahut bağışıklık sisteminin başka kısımları enfekte hücrelere saldırıp çoğalmalarına fırsat vermeden yok etmeye çalışır.

T hücreleri ve Covid-19 hakkında ne biliyoruz?

Prof. Hayday, Covid-19 hastalarında T hücresi reaksiyonunun görüldüğünü ve bunun aşı çalışmaları açısından iyi haber olduğunu söylüyor.

Lakin hastalığı daha ağır geçirip hastanede tedavi edilmesi gereken birçok hastada T hücrelerinin yansısının gerektiği formda olmadığı görüldü.

Hayday, T hücrelerinin büyük kısmının ortadan kaybolduğunu, kanda bulunmadığını söylüyor.

Kimileri bu T hücrelerinin akciğerler üzere daha fazla muhtaçlık duyulan bölgelere kaydığını düşünse de, Hayday’in takımı onların öldüğünü sanıyor.

Covid-19 nedeniyle ölen hastalarda yapılan otopsiler, bilhassa dalak ve lenf bezleri üzere T hücrelerinin olağanda bulunduğu bölgelerde doku mevti olduğunu gösteriyor. Dalak dokusunun vefatı T hücresi hastalığının işareti, yani T hücrelerinin hücuma uğradığını gösteriyor. Prof. Hayday, AIDS’e neden olan HIV virüsünün direkt T hücrelerine saldırdığını, lakin koronavirüsün de bunu yaptığına dair bir data olmadığını, doku vefatı olgusuna şimdi açıklık getirilemediğini belirtiyor.

Yaşlılarda T hücrelerinin sayısının azalması onların Covid-19’dan daha ağır etkilenmesine yol açıyor olabilir.

“30’lu yaşlara geldiğinizde, (göğüs kemiği ile akciğerler ortasında yer alan ve T hücrelerinin gelişiminde kıymetli rol oynayan) timüs çok küçülür ve günlük T hücresi üretiminiz büyük ölçüde azalır” diye açıklıyor Prof. Hayday.

Uzun vadeli bağışıklık bakımından bu ne demek?

Hayday, 2002’de ortaya çıkan ve SARS’a yol açan birinci koronavirüsten etkilenen hastalarda yıllar sonra da o virüse karşı gelişmiş T hücrelerine rastlandığını söylüyor.

Araştırmacılar, 2015-18 yılları ortasında alınmış kan örneklerine bakarak Covid-19’a yol açan yeni koronavirüsü tanıyabilecek T hücrelerinin olup olmadığına baktı ve bu hücrelerin varlığını tespit etti. Bu durum, koronavirüsle emsal yüzey proteinine sahip nezle virüsüyle karşılaşmış insanların bağışıklık sisteminin koronavirüsü tanımayı öğrendiği savlarını gündeme getirdi.

Bu ise ağır Covid-19 enfeksiyonuna maruz kalan insanlarda bu tipten T hücrelerinin sayısının azlığına işaret ediyor olabilir.

Fakat Prof. Hayday, insanların nezleye yol açan koronavirüslere karşı T hücreleri geliştirdiğine dair kesin delil olmadığını, bu alanda çalışmalar için fon bulmanın sorun olduğunu söylüyor.

Bu bilgilerin aşıya katkısı olur mu?

Nezleye yol açan koronavirüse maruz kalmanın Covid-19’u daha hafif atlatmayı sağladığı katılaşırsa, aşı konusundaki gelişmeye de katkısı olacaktır; çünkü bu, yıllar sonra bile T hücrelerinin değerli ölçüde müdafaa sağladığı manasına gelecek.

O denli bile olmasa, T hücrelerinin çalışmaya dahil edilmesi ve mevzu hakkında daha fazla bilgi edinmek faydalı olacak.

Prof. Hayday, bilim insanlarının yaratmaya çalıştığı çeşitten bağışıklık yansısına bağlı olarak aşı tasarımı yapıldığını söylüyor. Kimileri antikor üretimini tetiklerken, kimileri da T hücrelerini devreye sokmayı yahut bağışıklık sisteminin başka kısımlarını harekete geçirmeyi hedefleyebiliyor.

Hayday, virüsün bağışıklık sistemi tarafından tanınıyor olmasını avantaj olarak görüyor. “Virüsün, hastaların T hücrelerine yaptıklarını durdurabilirsek, hastalığı denetim etmede kıymetli bir yol almış oluruz” diyor.

O denli görünüyor ki önümüzdeki günlerde T hücreleri ile ilgili çok şey duyacağız.

Hürriyet