Konya bana nazaran Türkiye’nin en mistik, huzurlu ve misafirperver kentlerinden biri. Hitit, Lidya, Pers üzere büyük uygarlıkların yaşadığı kent, Selçuklu’ya da iki asırdan fazla başşehirlik yapmış. Hıristiyanlığın değerli azizelerinden Tekla’nın mesken sahibi Konya; en kıymetli sevgililerden Pavlus ve Barnabas’ı da ağırlamış. Konya yaklaşık 4 bin yıl evvel Hititlerin vatanı olmuş. O periyotta ismi ‘Kuwanna’. Tarih boyunca birçok farklı ismi olmuş; ‘ikonların şehri’ manasında ‘Iconium’, Bizans İmparatorluğu devrinde ‘Tokonion, Cogna, Konien’ üzere. Araplar ise ‘Kuniya’ demiş. Kent geçmiş isimlerine çok benzeyen şimdiki isminiyse Selçuklu periyodunda almış; Osmanlı da birebir ismi kullanarak Konya demiş bu hoş kente. Artık bir gezinti yapalım, Mevlana’dan başlayıp kentte görmemiz gerekenleri keşfe çıkalım.
Kozmik müsamaha
“Ölümsüz aşk istiyorsan, ölümsüze âşık ol. Aşk nasip işidir, hesap işi değil. Aşk adayıştır, arayış değil. Sen adanmış ve yanmışsan bu uğurda, aşk sana uzak değil!” Ömrünü ilahi aşka adamış, mevtini en memnun gün diye beklemiş kozmik bir sevgi timsali Mevlana. Vefatının 747’nci yılında, bir kere daha merasimlerle anılacak. Bu yıl sonlu sayıdaki iştirakçiyle yapılacak kutlamalara katılanlar fark edecek ki Mevlana demek biraz da Konya demek, Konya demekse Mevlana demek…
Mevlana 1207’de bugünkü Afganistan’da âlimler kenti Belh’te doğmuş. Ailesi Moğol istilasından kaçarak Konya’ya sığınmış. Mevlana ‘efendi, başkan, rehber’ manalarına geliyor. Bilhassa Batı dünyasının onu anmak için kullandığı ‘Rumi’ lakabıysa “Rum ülkesinden ve Anadolulu” manalarına geliyor. Bu lakap ömrünü Konya’da geçirdiği için verilmiş. Konyalı manasına gelen Konevi, Hüdavendigâr, Hünkâr, Pir, Hazreti Pir de onun için kullanılan sıfatlar ortasında.
Mevlana daima çok sevilen ve sayılan bir İslam âlimiymiş. O meşhur kelamıyla gelişimini anlattığı hamlıktan pişmeye, sonra da yanmaya giden yolda ışığı Tebrizli Şems olmuş. Lakin müritleri, ondaki değişimden ve Şems’le olan yakınlığından çok rahatsız olmuş ve onu Konya’dan ayrılmaya zorlamış. Şems’in gidişiyle kahrolan Mevlana’nın eskiye dönmediğini gören müritleri pişman olup af dilemişler ve Mevlana’nın oğlu Sultan Veled, Şems’i bularak Konya’ya dönmeye ikna etmiş. Ne var ki bu geri dönüş uzun sürmemiş ve Şems birkaç ay sonra sonsuza dek gitmiş. Bir kısım tarihçiler Mevlana’nın müritlerinin Şems’i öldürdüğünü düşünüyor; bu görüşe katılmayanlar Şems’in tekrar Konya’yı terk ettiğini ve izini kaybettirdiğini anlatıyor.
Pandemide Şebi Arus
Şems’i bir daha yitirmek Mevlana’nın hayatını büsbütün değiştirmiş. Her şeyden elini eteğini çekip 25 bin beyitten oluşan ‘Mesnevi’yi yazmış. Mevlana için gerçek aşkın manası Allah’a duyulan aşk; ölümse Allah’a kavuşacağı gün. Şiirlerini okuyanların hasret ve vuslat vurgusunu fark etmemesi mümkün değil. İşte bu yüzden vefat yıldönümü 17 Aralık bir yas günü olarak görülmüyor, düzenlenen Şebi Arus merasimleri de ‘düğün gecesi’ manasına geliyor. Pandemi, bu yıl Şebi Arus’u da etkiledi. Her yıl yapılan konser, sohbet, türbe önü buluşmaları üzere etkinlikler yapılamayacak. Kültür Bakanlığı, Konya Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’nin düzenlediği merasimler dijital platformlardan canlı olarak yayımlanacak.
Çinisine bak sarayını anla Kubâdâbad Sarayı
Mevlana merasimlerinin akabinde Konya’daki varlıklı tarihin izlerini sürmek için gideceğiniz çok yer var. Beyşehir Gölü’nün güneybatısındaki Kubâdâbad Sarayı, 1. Alaeddin Keykubad tarafından 1226-1236 ortasında yaptırılmış. Türklerdeki saray külliyesi örneklerinin en eskilerinden biri kabul ediliyor. Birçok defa hafriyat çalışmalarının başlayıp durduğu sarayın külliyesinde; renkli camlar, kürkler, alçı dekorasyonlar, sikkeler ve çiniler bulunmuş. Sarayın duvarlarını süsleyen çiniler şaheser olarak kabul ediliyor. Bu çinilere bakarak buranın bir vakitler son derece görkemli bir biçimde dekore edildiğini söylemek mümkün. Burada ele geçen yapıtları, günümüzde çini müzesi olan Karatay Medresesi’nin konut sahipliği yaptığı Konya Karatay Müzesi’nde görebilirsiniz.
Geziyi uzatmak isterseniz…
İnsanlığın en eski izleri
Çatalhöyük
Konya’nın tarihi kıymetini anlamak isteyenler Çatalhöyük’ü ziyaret etmeli. İnsanların mağaralardan çıkıp toplu halde yaşamaya başladıkları, tarım yaptıkları, hayvanları evcilleştirdikleri ve yerleşimin yaklaşık 1700 yıl kesintisiz sürdüğü bir yer burası. Neolitik çağın dünyadaki en gelişmiş örneklerinden biri olan ören yerinde, olay betimleyen duvar fotoğraflarının dünyadaki en eski örnekleri bulundu. Çumra ilçesinin Küçükköy mevkisindeki Çatalhöyük’ü ziyaret edenler biraz hayal kırıklığı yaşayabilir. Burada Efes, Bergama ve Afrodisyas’ta gördüğünüz görkemli Roma yapıtlarını bulamayabilirsiniz. Lakin unutmayın ki Çatalhöyük’te bulunan her şey onlardan 6-7 bin yıl daha eski. James Mellaart tarafından 1958’de bulunan Çatalhöyük’te yerleşim yapısı bugünkü şehircilik anlayışından çok farklı. Meskenler genelde iki oda ve duvarları birbirine bitişik. Penceresi olmayan konutlara çatılardan girilmesiyle meşhur bu yapılarda çatılar tıpkı vakitte yürüyüş yolu misyonu de görmüş. Etraftaki yırtıcı hayvanlardan korunmakmış gaye. Samanla karıştırılıp güneşte kurutulan tuğlalar ana gereci olmuş yapıların. Emsal formda yapılmış kerpiç meskenler bugün hâlâ Konya ve civarında görülebiliyor, kültürün devamlılığının bir delili üzere. Çatalhöyük, 2012 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde. Bu noktada müzeden de bahsetmek yerinde olur. Konya Arkeoloji Müzesi kapılarını birinci kere 1901 yılında açmış. 1927 yılında Mevlana Müzesi’ne taşınan eserler, 1962 yılındaysa bugünkü yerine kavuşmuş ve Türkiye’nin varlıklı arkeoloji müzelerinden biri olmuş. Çatalhöyük ve Karahöyük kazılarından çıkan buluntular, prehistorik ve eski tunç çağı yapıtları salonlarında sergileniyor.
Geçmiş vakit kiliseleri
Anadolu her köşesinde bir sürpriz gizliyor. Konya’dan yaklaşık 50 kilometre aralıktaki Gökyurt’ta Kapadokya’dakileri andıran kiliseler var. Tek fark, bunlarda fresklerin olmayışı… Gökyurt şimdiki ismi, eski ismiyse Kilistra. Burayı size 15 Kasım’da yayımlanan sayımızda ‘Klistra: Bir küçük Kapadokya’ başlıklı bir yazıyla ayrıntılı biçimde anlatmıştım. Bu köyde arkeolojik çalışmalar devam ediyor ve köy sit alanı. Gökyurt’u gezdikten sonra Sille’ye uğramayı da unutmayın. 13 ve 14’üncü yüzyıllardan kalma değerli Selçuklu yapıtlarının bulunduğu Karaman’ın yakınındaki Binbir Kilise çok sayıda kilisenin olduğu, Bizans devrinden kalma sıradışı bir yerleşim.
Konya’nın Selçuklu Belediyesi’nin bir mahallesi olan Sille, kentten 12 kilometre uzaklıkta. Bugün bir müzeye dönüştürülmüş olan Aya Eleni Kilisesi, Sille’de görülmeye kıymet yerlerden. 327’de Bizans İmparatoru Konstantin’in annesi Helena, hac için Kudüs’e giderken Konya’ya uğramış. Birinci Hıristiyanlık çağlarına ilişkin mağaralardaki mabetleri görmüş ve burada bir ibadet yeri yaptırmaya karar vermiş. Kilisenin vaaz kürsüsünü, duvarlardaki freskleri ve ikonaları görmeden geçmeyin zira hepsi birer sanat yapıtı. Hazır Sille’ye gitmişken yakınlarındaki tropikal kelebek bahçesine de uğramanızı öneririm.
Selçuklu ve Osmanlı mescitlerinin en hoş örnekleri bir ortada
Konya Bizans’tan sonra ihtişamlı Selçuklu hâkimiyetine geçmiş. Birbirinin gerisi sıra eşsiz hoşlukta mescitler, medreseler, kervansaraylar yükselmiş kentin her yanında. Bugün Konya’yı mescitleri olmadan düşünmek mümkün değil. Hem Selçuklu hem de Osmanlı periyodunda yapılan çok sayıda cami var kentte. Şayet mimariye meraklıysanız, Alaaddin Camisi’ni kesinlikle görmelisiniz. Anadolu Selçukluları devrinde yapılan Konya’nın en büyük ve en eski mescidi. Kent merkezine yüksekten bakan eski bir höyüğün, Alaaddin Tepesi’nin üzerinde. Bu zirvede cami dışında pek çok değerli eser de var. Hepsine birden Alaaddin Manzumesi deniyor.
13’üncü yüzyıldan kalma İplikçi, Sahip Cet, Sadrettin Konevi mescitlerini de listenize ekleyin. Konya’daki en etkileyici dini yapılardan biri de taşıdığı manevi kıymet itibariyle Şems-i Tebrizi Mescidi ve Türbesi; Şems Parkı’nın içinde…Osmanlı periyodundan kalan mescitler içindeyse klasik Osmanlı mimarisinin izlerini görebileceğiniz Selimiye Mescidi dikkat çekiyor. Kentte en beğendiğim mescitlerden biri de Aziziye Mescidi. Cami barok, ampir ve rokoko üslubunun çok şık bir kombinasyonu. Osmanlı’dan kalma en büyük dini yapı Kapı Camisi’ni de ziyaret etmeyi unutmayın.
Hürriyet
