Sokak fotoğrafçılığının duayen ismi Orta Güler’i tam üç yıl evvel bugün, 17 Ekim’de kaybetmiştik. Bu özel günde bu büyük sanatçıyı şükranla anıyoruz. Bendeniz doğrusu, bugüne dek Türkiye’de Orta Güler’in süper kadrajlarının peşinde çok yer keşfettim. Fakat Aydın seyahati hepsinden farklı ve heyecanlıydı. Zira bu seyahat, fotoğrafın ustasının 1958’de yaptığı Aydın rotasının ona hissettirdiklerini duyumsamak ve kentin son 63 yılda yaşadığı büyük değişimi görmek demekti. Kente vardığımda Aydın’da her şey Orta Güler’in ‘Aphrodisias Çığlığı’ isimli kitabında anlattığı üzereydi: “Koyu sarı güneş, kentin üstüne altın rengi bir büyü serpiyordu. Gök koyu maviydi lakin sarı ışığın huzmeleri aydınlık ve parlaktı.”
Deniz, kara, lagün iç içe
Orta Güler üzere hayatın renklerini kovalamış gözler için Aydın nitekim de görsel mükemmeller galerisinden farksız. İonlardan Osmanlılara tarih boyunca sayısız uygarlığa rahmet dağıtan Söke Ovası’nın Ege Denizi’yle buluştuğu yerler kilometrelerce sığlık. Asırlık taş konutları ve zeytinliklerle kaplı zirveleriyle Toscana vadilerini anımsatan Doğanbey… Büyük Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlar nedeniyle deniz, kara ve lagün içe içe geçmiş. El değmemiş harabelerle dolu doruklardan Karine Gölü’ne uzanan dolgu yol, sazlıkların ve nar ağaçlarının ortasından su kıyısına gidiyor.
Orta Güler’in Aydın’daki seyahatinin izlerini takip eden Melih Uslu Aphrodisias’ta.
Civar, enteresan kuş cinsleriyle dolu. Kışın flamingo sürüleri geliyor. Dalyanın ağzındaki balıkçı kolonisi Steinbeck hikayelerinden çıkmış üzere… Balıkçılar, her yıl mayısa hakikat denizin ağzını kargıdan oluşan doğal bir çitle kapatıyor. Böylelikle kışın içeride kalan balıkları rahatça avlıyorlar. Aphrodisias’a hayran Büyük Usta, Milet’i, Priene’yi, Didyma’yı, Tralleis’i, Magnesia Meander’i, Alabanda’yı, Alinda’yı, Gerga’yı, Nysa’yı ve başkalarını bilmiyor olabilir mi? ‘Mutlaka biliyordu’ diye düşünerek kıyıdan kentin içlerine gerçek yol alıyorum. İçinden geçtiğimiz Aydın, Arkeoloji Müzesi, Zincirli Han’ı, tarihi mescitleri ve sürprizlerle dolu dev hinterlandıyla yılda yaklaşık 4 milyon turist ağırlayan çağdaş bir kent. Kente ziyarete gelenlerin yaptığı üzere merkezdeki Cihanoğlu Külliyesi’ni, Efeler’deki Tales Matematik Müzesi’ni, Kuşadası’ndaki Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı Müzesi’ni, Milet Antik Kenti’ndeki İlyas Beyefendi Camisi’ni, Germencik Kaplıcası’nı, Priene yakınlarındaki Güllübahçe Köyü’nü ve heybetli kilisesini listenize ekleyerek Aydın seyahatinizi zenginleştirebilirsiniz.
Priene pazarından el imali bez bebekler, Yenipazar’dan telkırma oya ya da Söke’den körüklü çizme alabilirsiniz.
Selçuklu ve Osmanlı periyotlarında Güzelhisar ismiyle anılan kent, Cumhuriyet sonrası yiğit efeleriyle nam salmış. Efe kültürü yörede günümüzde de yaşıyor. Söke’nin çeyrek asırlık körüklü çizme zanaatkârı İhsan Taş, yaptığı çizmelerin mahallî kültürün kıymetli bir modülü olduğunu söylüyor. Taş “Giyenin yürüyüşü değişir, efe üzere yürür” dediği körüklü çizmelerin çiftini 150 dolara satıyor. Çizmelerin yanı sıra Priene Pazarı’nda el üretimi bez bebeklere, Yenipazar’da telkırma denilen iğne oyalı yazmalara, renk renk Yörük kilimlerine, Karacasu Çarşısı’nda ikramlık küçük semerlere, el imali yorgan ve yastık kılıflarına da göz atmayı ihmal etmiyorum.
Orta Usta burada olsaydı…
Son yarım asırda Batı Anadolu’nun meyve-sebze deposuna dönüşen kenti geride bıraktığımda şimdi büyüsünü yitirmemiş Ege peyzajı ortasında yol alarak Tavas istikametine yanlışsız ilerliyorum. Ortaklar Dörtyol’da mola verip çöp şişin tadına bakmak, artık bir klasik. Ayrıyeten İzmir-Aydın otoyol çıkışında meşhur Çine köftesinin, Didim’de mevsim balıklarının, Karacasu Çarşısı’nda ya da Yenipazar’da nefis pidelerin, zeytinyağlıların, tahinli kabak tatlısının, tandır kebabının tadına bakmak tercihinize kalmış. Yemek molasından sonra Ulusal Mücadele’de kıymetli muvaffakiyetler gösteren Yörük Ali Efe ismine kurulmuş müzeyi gezmek için uğradığımız Yenipazar, bir ‘yavaş şehir’. İlçe merkezinde dikkatimi çeken hareketliliğin sebebi, kasım-mart ortasında Ege kasabalarında düzenlenen deve güreşlerine hazırlık. Meydanda tanıştığım genç bir deve sahibi, Yenipazar’da deveciliğin gelenek olduğunu, bu yılki güreşlerde savlı olduklarını anlatıyor heyecanla. Bense ‘Ara Usta olsaydı bu güreşlerde ne fotoğraflar çekerdi’ diye geçiriyorum içimden…
Nazilli’nin kapı komşusu Kuyucak, Türk edebiyatının özgün muharrirlerinden Sabahattin Ali’nin ‘Kuyucaklı Yusuf’ romanına ilham vermiş. Afrodit’in efsanevi kentine yaklaştıkça Orta Güler’in Aphrodisias fotoğrafları gözümde canlanıyor. Güler’in Aydın’ın doğu ucundaki bir barajın fotoğraflarını çekmek için gittiği ve sürücüsünün yolu kaybetmesiyle tesadüf yapıtı keşfedip dünyaya tanıttığı Aphrodisias, antik surları, akabinde da Tetrapylon denilen süper anıtsal kapısıyla görüş alanıma giriyor. UNESCO Dünya Kültür Mirası antik kentin girişindeki meydanın bir ucu Aphrodisias Müzesi’ne, bir ucuysa Orta Güler Sergisi’ne açılıyor. Burası, Orta Usta’nın Aydın’a dönerken dinlenmek için durduğu eski köy meydanı. Tıpkı Orta Güler’in yaptığı üzere etkileyici sokaklarında geziniyor, fotoğraf çekip antik tiyatronun basamaklarında “Tarih bugün de yaşıyor” diyorum.
Kule, konak ve kayalar…
Nazilli’ye bağlı Arpaz (Esenköy), yolumuzu uzatmaya değecek kadar değişik bir yer. Burası, Osmanlı devrinde Aydın’dan Tavas’a kadar uzanan mahallî bir beyliğin merkezi olmuş. Arpaz’ın girişinde yükselen kule, bir Frenk şatosunu anımsatan görünümüyle içinde bulunduğu köy dokusuyla şaşırtan bir tezatlık oluşturuyor. 18’nci yüzyılda Rodoslu taş ustalarının inşa ettiği Arpaz Cihanoğlu Kulesi’nin pitoresk imajını, çabucak ardındaki dünya hoşu Türk konağı ve sırtını yasladığı zirve üzerindeki Karia kenti Harpasos’un dev taş bloklardan kalıntılar tamamlıyor.
Hürriyet
