Psikiyatristler, ‘gerçek hayat hikayesinden uyarlanılmıştır’ ibareli dizilerde kişi ismi gizlense de ruhsal meseleleri olan bireylerin öykülerinin paylaşılmasının hasta mahremiyeti ihlali olduğuna dikkat çektikleri makalede kıymetli ikazlarda bulundu.
Türkiye’de son yıllarda yeni bir dizi dalgası hakim. ‘Gerçek Ömür Öyküsü’nden Uyarlanılmıştır’ ibaresini hem ulusal yayın yapan kanallarda hem de fiyatlı dizi/film platformlarında sıkça görür olduk. ‘Ruhsal sorun yaşayan kişi ve bireylerin gerçek hayat hikayeleri, klinik görüşmeleri’nin gündüz jenerasyonundaki programlarda ve dizi senaryolarıyla ticari korku güdülerek kullanımına psikiyatristlerden reaksiyon geldi. Uzmanlar, “Ruhsal sorun yaşayan bir bireyin hayat hikayesinin bir firmaya sunularak dizi haline getirilmesi konusunda, o bireyden bir müsaade alınmış olması; o kişinin kendi hayatını televizyon ekranında görmesi ve öbürleri tarafından da görülmesinin yaratacağı ruhsal yükü hafifletmez. Bir öbür sakınca, bu dizilerin içerikleri incelendiğinde bayana, hayvana ve çocuğa şiddet, ensest ilgiler, cinsel istismar, fizikî ihmal ve fizikî istismar, duygusal ihmal ve istismar üzere travmatik tecrübeler abartılı bir biçimde izleyiciye sunulmasıdır. Bu imajların yayınlanmasında ruh sıhhati uzmanlarının bir kesim da olsa role sahip olmuş olmaları meslek etiğine aykırıdır” dedi.
Psikiyatristlerin Makalesi, Gülseren Buğdaycıoğlu’nu Akıllara Getirdi
Türkiye Psikiyatri Derneği’nde (TPD) misyonlu Psikiyatristler Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Dr. Oğuzhan Herdi tarafından Klinik Psikiloji Dergisi’nin son sayısında yayımlanan ‘Günümüzde Kitle Bağlantı Araçları ve Ruh Sıhhati Alanında Etik’ başlıklı makalede, rastgele bir isim verilmese de; hasta öykülerini kitaplaştıran ve kitapları senaryolaştırılan bir isim akıllara geldi. Son yıllarda Türkiye’de çabucak hemen tüm kanallarda ‘gerçek ömür hikayesinden uyarlanmıştır’ ibaresi bulunan dizilerin senaryolarında; Psikiyatrist Gülseren Buğdaycıoğlu’nun ismini sıkça görüyoruz. Buğdaycıoğlu’nun ismini birinci olarak TRT 1’de 2020 yılında yayımlanmaya başlayan Paklar Apartmanı dizisi ile tanıdığımız Buğdaycıoğlu’nun ismini şu anda birçok kanalda psikiyatristin kitaplarından uyarlanan diziler ‘gerçek ömür hikayesi’ ya da ‘gerçek ömür öyküsünsen uyarlanılmıştır’ ibaresiyle izleyiciyle buluşuyor. Camdaki Kız, Çöp Adam, Yalıçapkını, Yüzyıllık Mucize, Ömer bunlardan yalnızca birkaç tanesi…..
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Yumru.“Ruh Sıhhati Uzmanının Medyadaki Yeri Toplumu Bilgilendirmekten Öteye Gitmemelidir”
Psikiyatri Uzmanları; Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Antalya Bilim Üniversitesi Klinik Psikoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Dr. Oğuzhan Herdi, Klinik Psikoloji Dergisi’nde, ‘‘Günümüzde Kitle İrtibat Araçları ve Ruh Sıhhati Alanında Etik’ bahisli bir makale kaleme aldı. Meslektaşlarına, “Ruh sıhhati alanında değerli bir halk sıhhati sorunu haline gelen kitle irtibat araçlarında yaşanan etik ihlaller için hepimize değerli vazifeler düşmektedir” davetinde bulunan Yumru ve Herdi, ‘ruh sıhhati uzmanlarının medyadaki misyonunun televizyon ekranları başta olmak üzere görsel medyadaki yeri toplumu bilgilendirmekten ve uygun sıhhat hizmetini alabilmesi ismine yönlendirmekten daha öteye gitmemelidir’ hatırlatması yaptı.
Psikiyatri Uzmanı Dr. Oğuzhan Herdi.‘Gerçek Hayat Öyküsü’ Uyarlamalı Dizilere Eleştiri!
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Psikiyatri Uzmanı Dr. Oğuzhan Herdi tarafından kaleme alınan makalede; ulusal yayın yapan birçok televizyon kanalında yayınlanan gündüz programlarında sıhhat çalışanlarının konuk olarak alınması, dizi nesillerinde hasta ve doktor ortasındaki kapalılığın ‘gerçek hayat hikayesinden uyarlanmıştır’ ibaresiyle transferi konusuna dikkat çekildi. Psikiyatristler Prof. Dr. Yumru ve Dr. Herdi, “Sağlık alanında diziler, sinemalar, gündüz neslinde yer alan programlar toplumun her vakit dikkatini cezbetme özelliğine sahip olmuştur. Bu nedenle her devirde hastanede geçen diziler ya da sinemalar ve bilhassa gündüz jenerasyonu olarak isimlendirilen programlarda sıhhat hizmeti verenlerin iştirakleriyle çekilen kısımlar ya da yalnızca sıhhat çalışanlarını konuk olarak alan programlar mevcuttur. Kelam konusu ruh sıhhati olduğunda ise bu işin tabiatında yer alan hasta mahremiyeti kavramı; psikoterapi odasında yalnızca psikoterapist ve hastanın yer alması, sürecin yalnızca o odada yer alan bireylere özel olması, insan ruhsallığının anlaşılmazlığı, kimi ruhsal hastalıkların tabiatı gereği sahip olduğu ve bazen toplum tarafından anlaşılması güç olan belirtilere sahip olması (sanrı, varsanı, işlevsel nörolojik belirtiler, takıntılar, zorlantılar vb.) bu alanı işin profesyoneli olmayanlar tarafından daha da cezbedici hale getirmektedir. Bu cezbedici özellikler son periyotta yurt içinde yayın yapan televizyonların içerik üreticilerinin de bir epey dikkatini çekmiş olmalı ki bugün hem fiyatsız hem de paralı televizyon kanallarında giderek artan sayıda programlar, diziler ve sinemalar kanalların yayın akışlarının büyük bir kısmını kaplamaya başlamıştır. Neredeyse her kanalda “Gerçek Ömür Hikayesinden Uyarlanmıştır” ismi altında muhtemelen ruh sıhhati sorunu bulunan ve yardım arayışında olan bireylerin hayat kıssalarının eklemeler ve çıkarmalarla sunulduğu diziler mevcuttur. Daha da ötesi bir gündüz jenerasyonu programında bireylerin gönderdikleri ses kayıtları ya da canlı telefon ilişkileri üzerinden aslında psikoterapi ya da muayenehane odasında yer alması gereken bilgilerin paylaşıldığı görülmektedir” tespitinde bulundu.
Ruhsal Bozukluğu Olanların Hayat Hikayeleri Dizi ve Sinemalarda Yer Almalı Mıdır?
Psikiyatristler Yumru ve Herdi, ruh sıhhati bozukluğu olan bireylerin hayat kıssalarının dizilerde ve sinemalarda yer almasının ve kitle irtibat araçları aracığıyla ticari korku güdülerek etik bedellere ters bir biçimde metalaştırılmasının sakıncalarının olduğuna dikkat çekti. Makalede, “Ruhsal bozukluğu olanlar, diziler ve sinemalarda nasıl yer almalı ya da almamalıdır?” soruları çerçevesinde bu tıp yayınların sakıncalarına dikkat çekildi. Psikiyatri uzmanları, “Ruh sıhhati çalışanlarının televizyon ekranlardaki yeri neresidir, nasıl olmalıdır? Birinci olarak sakıncalarından başlamak gerekirse, ömür hikayesinin bir firmaya sunularak dizi haline getirilmesi konusunda o bireyden bir müsaade alınmış olması o kişinin kendi hayatını televizyon ekranında görmesi ve öbürleri tarafından da görülmesinin yaratacağı ruhsal yükü hafifletmez. Bir öteki sakınca, bu dizilerin içerikleri incelendiğinde bayana, hayvana ve çocuğa şiddet, ensest bağlar, cinsel istismar, fizikî ihmal ve fizikî istismar, duygusal ihmal ve istismar üzere travmatik tecrübeler abartılı bir biçimde izleyiciye sunulmasıdır. Ruh sıhhati çalışanlarının temel vazifesi ruhsal şifa dağıtmak iken bu tıp ruh sıhhati sıkıntıları olan şahısları damgalama ve izleyenlerin örselenmesine yol açan bu imajların yayınlanmasında bir kesim da olsa role sahip olmuş olmaları meslek etiğine karşıttır. Tıpkı vakitte gözetici ruh sıhhati hizmetleri açısından bakıldığında da bu dizilerde sunulan travmatik tecrübelerle şahısların nasıl baş edebileceğinin bilgisi sunulmamaktadır” vurgusunda bulundu.
Hasta Mahremiyeti Vurgusu!
“Mahremiyet değerli etik kurallardan biridir” hatırlatmasında bulunan Psikiyatristler Yumru ve Herdi, hasta ve danışandan alınan bilgilerin hasta ve danışan tabip ortasında kalması, bir televizyon programı üzerinden izleyici ile paylaşılmaması gerektiğini belirtti. Makalede ayrıyeten, Hasta Hakları Yönetmeliği’nde yer alan ilgili hususlara yer verildi. Yönetmeliğin 21. Unsur b bendinde yer alan, “Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve hasta ile direkt teması gerektiren öteki süreçlerin makul bir saklılık ortamında gerçekleştirilmesini, hasta/danışan ile her türlü temasta mahremiyete hürmet gösterilmesi zaruridir (*). Bireylerin özel bilgilerinin ve ruhsal süreçlerinin, kendi onamları olsa dahi, reyting emelleri ile bu formda sergilenmesi mesleksel kurallara, insan haklarına ve temel etik kodlarına aykırıdır” hatırlatması yapıldı. Psikiyatristler Yumru ve Herdi, ayrıyeten bir psikiyatri tabibinin kitle bağlantı araçlarında sır saklama yükümlülüğünün olduğuna işaret ederek, Türkiye Psikiyatri Derneği Ruh Hekimliği Meslek Etiği Kuralları 7. Maddesi’nde açıkça tanımlanan; “Ruh hekimliği (psikiyatri) tıp biliminin bir koludur ve her ruh tabibi tıbbın üniversal etik prensiplerine uymak zorundadır (*)” unsuruyla ihtarda bulundu.
“Vaka Hikayelerinin Sunulması Ruh Sıhhati Eğitiminin Bir Modülü Olarak Kalmalıdır”
“Ruh sıhhati çalışanlarının televizyon ekranları başta olmak üzere görsel medyadaki yeri toplumu bilgilendirmekten ve uygun sıhhat hizmetini alabilmesi ismine yönlendirmekten daha öteye gitmemelidir” uyarısı yapan Prof. Dr. Yumru ve Dr. Herdi, “Vaka sunumları meslek eğitiminin bir kesimi olmakla birlikte gerçek insanların olay hikayelerinin sunulması ruh sıhhati eğitimi ve bilimsel toplantıların bir modülü olarak kalmalıdır. Hami ve bilgilendirici sıhhat hizmeti olarak beşere ve topluma dair müşahedelerin halka sunulmasının yanında bu bilgilerle ne yapacakları ve nasıl baş edeceklerinin de sunulması gerekmektedir” dedi. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
