Birçok kişi kafe, restoran ya da pub üzere mekanlara gitmeyi özlemiş durumda. Ama kişilerin sokaklardan çekilmesiyle gürültü, trafik ve hava kirliliğinin azalmış olması da birçok şad ediyor.

Artık alınan tedbirlerin gevşetilmeye başlanmasıyla hayat da sıradana dönmeye başlarken, bu devirdeki deneyimin ileriye dönük kalıcı bir formda hayat koşullarının iyileştirilmesinde nasıl yardımcı olabileceği tartışılıyor.

Kentlerin daha akıllı hale getirilmesi gerektiğine dair görüşler de son devir yaşananların ışığında tekrar şekilleniyor.

Robotlar ve kişisiz hava araçları (İHA), sokağa çıkma kısıtlamalarının uygulandığı periyotta birtakım meydanlarda kıymetli rol oynadı.

ABD’li mühendislik ve robot geliştirme şirketi Boston Dynamics’in Spot isimli robotu, Singapur’da toplumsal medya kurallarının uygulanmasında rol alırken, North Carolina eyaletinde Zipline isimli şirketin İHA’larla hastanelere tıbbi materyal taşımasının önünü açmak için yeni yasal düzenleme süratle geçirildi. Telebulunma robotları, karantina devrinde kişiler arasındaki temasın sürmesine yardımcı oldu.

Robotlar giderek daha fazla işte kullanılabilir

Massachusetts Institute of Technology’nin Bilgisayar Bilimi ve Yapay Zeka Laboratuvarı’nın Yöneticisi Daniela Rus, ekibiyle birlikte Boston’daki besin bankasının paklığında kullanılan bir dezenfeksiyon robotu geliştirdi.

Rus, BBC’ye yaptığı açıklamada, robotların pandemi sürecinde “olağanüstü katkılar” yaptığını belirterek, “İnsanların zarar görmesini engellediler ve bu çok etkileyici bir şey” dedi.

Rus, robotların giderek daha akıllı gelen kentlerde “hem fizikî hem de zihinsel işlerde yardımcı olarak” daha fazla rol üstleneceğini düşünüyor.

Kentler, halihazırda sokak lambaları üzere altyapıya eklenmiş olan sensorlar aracılığıyla hava kalitesi ve trafiğin durumundan insan kalabalığına kadar çok sayıda veriyi topluyor.

Muhtemelen birinci sefer, sıradan beşerler da bu toplanan doneleri merak etmeye başladı. Kent merkezine kaç aracın giriş yaptığı ya da parklardaki kalabalığın durumu üzere bahisler, ferdî olarak kişilerin sıhhatini direkt etkileyen sıkıntılara dönüştü.

Kentlerde görülen “inanılmaz değişimler”

Newscastle Üniversitesi’nden Prof. Dr. Phil James, “Newcastle’ın nabzı” ismini verdiği bir sistemle kentteki gündelik hayatı ölçüyor ve son aylarca inanılmaz değişimler gördüğünü aktarıyor.

James, “Bir anda her şeyin tepetaklak olması üzere sert değişimler görüldü. Yayaların sayısı yüzde 95, trafik de yüzde 40’a kadar düşüş gösterdi” dedi.

James, toplanan olguların en güçlü yanını “Belediye’nin ulus çapında alınan kararların gerçek vakitli olarak kentteki hayatı nasıl etkilediğini görebilmesi” olaak tanımlıyor.

James, “Bahçe gereçleri satan dükkanlar açıldığında, trafiğin de arttığını gördük. Beşerler meskenlerine bitki almak için sokağa çıktılar” dedi.

James, bu olguların pandemi sonrası periyotta de hava kirliliği üzere “çözüm bekleyen acil sorunlar” için de daha kalıcı değişimleri beraberinde getirmesini umduğunu aktardı.

James, “Trafikte yüzde 50’lik bir düşüş olduğunda, azot dioksit seviyelerinde de yüzde 25’lik bir azalma görüldü. Ne yazık ki, bu kalıcı bir durum değil. Çünkü, trafik tekrar sıradanın yüzde 80’i seviyesine yükseldi ve artışların tekrar başladığını görüyoruz. Fakat kentlerdeki karbon emisyonu seviyeleri aşağı çekilmeye çalışırken, bu doneler de bu problemlerin boyutlarını anlamamıza yardımcı oluyor. Olgular, siyaset yapıcılara ve karar mercilerinin elini güçlendirebilir ve güçlendirmelidir” dedi.

Paris’te “15 dakikalık şehir” konsept

Geleceğin kentleriyle ilgili simülasyonlar yapan Immense isimli şirketin kurucusu Dr. Robin North da pandemi sonrası kentlerin, elektrikli araç ve bisiklet tasarrufunun yaygınlaştırılması üzere adımlarla ulaştırmada daha kalıcı değişimler yapmayı değerlendirmeleri gerektiğini söyledi.

Hususla ilgili BBC’ye konuşan North, “Pandemi ve alınan tedbirler nedeniyle ulaştırma sisteminin tekrar tasarlanması için önümüzde çok büyük bir fırsat var. Bunu avantaja çevirmek istiyorsak, ileriyi düşünerek planlama yapmamız gerekiyor” dedi.

Kimi kentler, pandemi periyodunun akabinde nasıl değişimlerin hayata geçirilebileceği konusunu değerlendirmeye başlamış durumda.

Paris’te, görünür bir merkezin olmadığı, kişilerin 15 dakika yürüme ya da bisiklet uzaklığında tüm gereksinimlerini karşılayabileceği mini merkezlerden oluşan “15 dakikalık şehir” konseptiyle ilgili denemelere başlandı.

Paris Belediye Yöneticisi Ana Hidalgo’nun yine seçilme kampanyasının merkezinde duran bu konsept, Paris’i ekolojik dönüşüme uğramış mahallelerden oluşan bir kente dönüştürmeyi amaçlıyor.

‘Gökdelenler periyodu sona ermiş olabilir’

Bütün bunlara ek olarak, şirketler de sokağa çıkma kısıtlamalarının uygulandığı periyotta meskenden çalışma denemesinin başarılı olduğunu görünce, büyük, pahalı ve kent merkezindeki ofislere ne kadar gereksinimleri olduğunu da sorgulamaya başladı.

New York’un 1980’lerde yine tasarlanmasına yardımcı olan ve şu anda Birleşmiş Milletler’in Kent Teşebbüsleri Kurulu’nun başkanklığını yapan kent plancısı Prof. Dr. Richard Sennett, “Gökdelenler periyodu sona ermiş olabilir. Pandeminin bir sonucu olarak, kent plancıları mekan olgusunu yine kıymetlendirmek zorunda kalacak. Bugüne kadar inşa ettiğimiz şeyler, tek bir gayeye hizmet eden sabit, hareketsiz yapılar” dedi.

Sennett’e nazaran, kısa vadede toplumsal uzaklık kurallarına koordinasyonlu hale gelebilecek fakat ileriye dönük olarak, ofislerin perakende mağazalar ve velev meskenlere dönüştürülebilmesine imkan sağlayacak halde değişen ekonomik faaliyetlere ayak uydurabilecek formda daha esnek tasarrufa münasebetli binaların inşa edilmesi gerekiyor.

Sennett, pandemi sürecinden çıkan en büyük dersin kentlerin toplumsallaşmaya imkan veren bölgeler olması gerekliliği olduğunu söyledi. Sennett, kent merkezindeki bir barda oturup bira içmeyi özlediğini lakin bu periyodun teknolojinin kişiler arasındaki muhabereye nasıl yardımcı olabileceğini de gösterdiğini söz etti.

Hükümetlerin çıkardığı takip pratiklerinin muvaffakiyet seviyelerinin farklılık gösterirken, daha evvel çöplerin toplanma devirlerini tartışmak ya da müşkül durumdaki komşulara yardım örgütlemek için kullanılan mahallî mahalle tatbikleri ise giderek daha tanınan hale geldi.

Sennett, bunu “komşuların yabancılara karşı birbirine sorumlu olduğu” yeni bir periyot olarak nitelendiriyor.

Sennett, her ne kadar sensorlar kentle ilgili toplamakta kıymetli rol oynasa da akıllı telefonların daha tesirli olduğunu söyledi.

Sennett, “İnsanlar arasında muhaberesi sağlamak için tatbik kullanılması inanılmaz raddede yararlı bir usul. Toplumsal pratikler giderek daha çok kullanılıyor. Sensorler, size bir kalabalığın neden toplandığını söyleyemez. Bir ortamın etrafına kamera koyabiliriz lakin gördüklerimiz aslında bize ne anlatmış olur?” dedi.

ABD’nin San Diego kentinde, Siyahların Hayatı Kıymetlidir protestoları sırasında akıllı sokak lambalarının kimlik tespiti üzere emeller için kullanıldığı öne sürülmüştü. Bu da sivil haklar ve ferdi özgürlükle ilgili birtakım soru işaretlerinin doğmasına yol açmıştı.

Prof. Dr. James, aslında elde edilen donelerin tek başına bir şey söz etmediğini söyledi.

James, “Size Newcastle kent merkezinde yürüyen kaç kişi olduğunu söyleyebilirim fakat bu kimselerin bugünkü programlarının ne olduğunu bilemem. Akıllı kentlerin vatandaşları, davranışsal bilim kişileri ve toplumsal siyaset yapıcılarla birlikte çalışması gerekiyor. Akıllı kentler, yalnızca data ve teknolojiden ibaret olmamalı” dedi.

Hürriyet